1. اسم ساده: اسمی است که تنها از یک جزء (تکواژ) ساخته شده باشد و به دو جزء یا بیشتر تقسیم نشود. مانند: آب، قلم، کوه، دریا...
2. اسم غیر ساده: كلمه اي است كه بيش از يك جز (تكواژ) داردو به دو جزء یا بیشتر تقسیم شود. شادی، خوبی، رفتار، کتاب خانه، تخم مرغ، روزنامه فروشی.
انواع اسم غیر ساده:۱- مشتق 2- مرکب 3 - مشتق - مرکب
1-مشتق:واژه اي است كه از يك جزء معنی دار و يك يا چند ((وند)) اشتقاقي تشكيل مي شود مثل : دانش، گرما ،دردمند.
بعضی از ساخت های اسم مشتق:
1- صفت + ی : خوبی ، سفیدی
2- اسم + ی : بقالی ، ابری ، ساحلی
3-بن ماضی + ار: کردار ، نوشتار، دیدار
4- بن مضارع + ه : خنده ، لرزه ، تابه
5- اسم + ه : زبانه ، دهانه ، دندانه
6- صفت + ه: زرده ، سفیده، هفته ، سده
7- بن مضارع + ش: روش ، نگرش ، ورزش
8- اسم + ستان : گلستان ، ترکمنستان ،
9- اسم + گاه: خوابگاه ، شامگاه ، تعمیرگاه
10-اسم + زار : لاله زار ، ریگزار ، کشتزار
11-اسم + چه :باغچه ، دریاچه ، بازارچه
12- اسم + واره : گوشواره ، ماهواره ، جشنواره
13- اسم + بان : باغبان ، پاسبان، کشتیبان
14- اسم + ک: اتاقک ، عروسک ، شهرک
15 - بن ماضی + ن : کشتن ، مردن ، پریدن
16- صفت + ا : گرما ، درازا ، پهنا
2-مركب:واژه اي كه از دو تكواژ آزاد يا بيشتر تشكيل مي شودمثال:لاک پشت،دارو خانه،راهبر،رهبر،پیرو...
برخی از اسم های مرکب:
1- اسم + اسم: رخت خواب ، شتر مرغ
2- صفت + اسم : چهل چراغ ، سفید رود ، خوش رنگ
3-اسم + بن مضارع :گوش مال ، گل فروش ، نمک پاش
4- اسم+ بن ماضی : کار کرد ، رهاورد ، دست برد
3-مشتق-مرکّب:واژه هایی هستند که از دو یا چند جزء معنی دار همراه با یک یا چند وند ساخته شده اند.
مثال:رودررو،خانه به دوش،خوردو خوراک،لبالب،دانش آموز
وند ها از نظر تأثیر گذاری در کلمه دو نوع هستند:1-وندهای غیر مشتق ساز(تصریفی)2-وندهای مشتق ساز(اشتقاقی).
1- وندهای غیر مشتق ساز:این نوع وندها از
كلمه مشتق نمي سازند. عمده اين تكواژها عبارتند از : 1-علامتهای جمع فارسی و عربی((ها)) و ((ان)) ( سنگ ها مردان))/(ون،ین،ات)
2-((تر)) و ((ترين)) (بزرگ تر و بزرگ ترين) 3-(ي )نكره و وحدت (( بِ )) مثال:مردی را دیدم
4-ضمایر پیوسته(م،ت،ش،مان،تان،شان)
تكواژهاي اشتقاقيوقتي با تكواژهاي ديگر تركيب شوند در بارِ معنايي آن ها تاثير مي گذارند و
مقوله دسوری را تغییرمی دهند.
وندها از نظر موقعیّت در کلمه به سه دسته تقسیم می شوند:1-پیشوند2-میانوند3-پسوند
1- صفت + ی : خوبی ، سفیدی
2- اسم + ی : بقالی ، ابری ، ساحلی
3-بن ماضی + ار: کردار ، نوشتار، دیدار
4- بن مضارع + ه : خنده ، لرزه ، تابه
5- اسم + ه : زبانه ، دهانه ، دندانه
6- صفت + ه: زرده ، سفیده، هفته ، سده
7- بن مضارع + ش: روش ، نگرش ، ورزش
8- اسم + ستان : گلستان ، ترکمنستان ،
9- اسم + گاه: خوابگاه ، شامگاه ، تعمیرگاه
10-اسم + زار : لاله زار ، ریگزار ، کشتزار
11-اسم + چه :باغچه ، دریاچه ، بازارچه
12- اسم + واره : گوشواره ، ماهواره ، جشنواره
13- اسم + بان : باغبان ، پاسبان، کشتیبان
14- اسم + ک: اتاقک ، عروسک ، شهرک
15 - بن ماضی + ن : کشتن ، مردن ، پریدن
16- صفت + ا : گرما ، درازا ، پهنا
2-مركب:واژه اي كه از دو تكواژ آزاد يا بيشتر تشكيل مي شودمثال:لاک پشت،دارو خانه،راهبر،رهبر،پیرو...
برخی از اسم های مرکب:
1- اسم + اسم: رخت خواب ، شتر مرغ
2- صفت + اسم : چهل چراغ ، سفید رود ، خوش رنگ
3-اسم + بن مضارع :گوش مال ، گل فروش ، نمک پاش
4- اسم+ بن ماضی : کار کرد ، رهاورد ، دست برد
3-مشتق-مرکّب:واژه هایی هستند که از دو یا چند جزء معنی دار همراه با یک یا چند وند ساخته شده اند.
مثال:رودررو،خانه به دوش،خوردو خوراک،لبالب،دانش آموز
وند ها از نظر تأثیر گذاری در کلمه دو نوع هستند:1-وندهای غیر مشتق ساز(تصریفی)2-وندهای مشتق ساز(اشتقاقی).
1- وندهای غیر مشتق ساز:این نوع وندها از
كلمه مشتق نمي سازند. عمده اين تكواژها عبارتند از : 1-علامتهای جمع فارسی و عربی((ها)) و ((ان)) ( سنگ ها مردان))/(ون،ین،ات)
2-((تر)) و ((ترين)) (بزرگ تر و بزرگ ترين) 3-(ي )نكره و وحدت (( بِ )) مثال:مردیرا دیدم
4-ضمایر پیوسته(م،ت،ش،مان،تان،شان)
تكواژهاي اشتقاقيوقتي با تكواژهاي ديگر تركيب شوند در بارِ معنايي آن ها تاثير مي گذارند و
مقوله دسوری را تغییرمی دهند.
وندها از نظر موقعیّت در کلمه به سه دسته تقسیم می شوند:1-پیشوند2-میانوند3-پسوند
1-پیشوندهای معروف زبان فارسی:بِ،نَ،بی،با،نا،هم
2-میانوندهای معروف زبان فارسی:ا،تا،و،در،به
3-پسوندهای معروف زبان فارسی:
1- آسا: پسوند چگونگی و مانندگی می باشد. مانند: نهنگ آسا، شیرآسا، اهریمن آسا.
2- آگین(گین): پسوند دارندگی و اتصال می باشد. مانند: برف آگین، زهرآگین، خشمگین.
3- او: پسوند تصغیر و تحقیر است. مانند: یارو، شکمو، دخترو.
4- ا: این پسوند به بن مضارع می چسبد و صفت فاعلی مطلق می سازد. مانند: بینا، شنوا، روا
5 - ا: این پسوند از مشخصه ای صفت می سازد و صورتی دیگر از <<نا>> است. مانند: ژرفا، گرما، دازا، بلندا، پهنا.
6- اراین پسوند به بن ماضی می چسبد و صفت فاعلی می سازد. مانند: برخوردار، گرفتار، مردار، نوشتار.
7- ار: این پسوند به بن ماضی می چسبد و اسم مصدر می سازد. مانند: گفتار، رفتار، شنیدار.
8- اک: این پسوند به بن مضارع می چسبد و به معنی <<آنچه کنند>> می باشد. مانند: خوراک، پوشاک، کاواک.
9- اُم: کاربرد این پسوند در اعداد است. مانند: یکم، دوم، سوم.
10- ان: این پسوند به بن مضارع چسبیده و صفت فاعلی می سازد. مانند: روان، گریان، سوزان.
11- ان: این پسوند به بن مضارع چسبیده و از فعل قید می سازد. مانند: دوان دوان، جهان، کِشان.
12- انه: این پسوند از اسم قید می سازد. مانند: دانشمندانه، پیامبرانه.
13- . انه: این پسوند از اسم صفت می سازد. مانند: مردانه، زنانه.
14- ین: پسوند دارندگی و اتصال است. مانند: زرین، سیمین.
15- ینه: این پسوند اسم ساز است. مانند: خاگینه، زرینه، سیمینه، آردینه(حلوا)
16- بان: این پسوند صفت فاعلی که دلالت بر نگاهبانی و حفاظت می کند، می سازد. مانند: راهبان، پاسبان، دژبان.
17- چه(ژه): پسوند تصغیر است. مانند: موچه، موژه، نایژه
18- دان: پسوند مکان ساز است. مانند: نمکدان، شکردان.
19- دیس: پسوند مانندگی است. مانند: ناودیس، تاقدیس، تندیس، سردیس، خاجدیس، دلدیس، بادام دیس.
20- زار: این پسوند اسم مکان می سازد. مانند: لاله زار، سبزه زار.
21- سار: پسوند مکان ساز است. مانند: یخسار، کوهسار، دیوسار.
22- سان: پسوند مانندگی، چگونگی است. مانند: دیوسان، شیرسان.
23- ستان: پسوند مکان ساز است. مانند: باغستان، گلستان، بوستان.
24- ش: این پسوند به بن مضارع می چسبد و اسم مصدر می سازد. مانند: روش، آموزش.
25- فام: این پسوند به آلودگی و رزیدگی بر چیزی دلالت می کند. مانند: زرفام، زرینه فام.
26- ک: پسوند تصغیر یا تحقیر است. مانند: مردک، زنک، روباهک.
27- کار: این پسوند از اسم صفت فاعلی می سازد. مانند: چوبکار، آهنکار.
28- کده: این پسوند اسم مکان می سازد. مانند: دانشکده، پژوهشکده.
29- گار: این پسوند به بن مضارع می چسبد و صفت مبالغه می سازد. مانند: آموزگار، پروردگار، فریفتگار.
30- گان: این پسوند اسم مجموعه از چیزی می سازد. مانند: اندامگان(مجموعه اندام ها)، حسابگان، افزارگان.
31- گاه: این پسوند اسم مکان می سازد و غالبا به بن مضارع افزوده به <<ش>> مصدر ساز می پیوندد. مانند: دانشکده، پژوهشکده.
32- گر: این پسوند از اسم صفت فاعلی می سازد. مانند: پژوهشگر، رفتگر.
33- گری: این پسوند اسم مصدر از شغلی می سازد. مانند: رفتگری، ریخته گری.
34- گون: این پسوند بر چگونگی و مانندگی دلالت دارد. مانند: مهگون، پری گون، لاله گون.
35- مان: این پسوند غالبا به بن مضارع یا بن ماضی چسبیده و اسم مصدر می سازد. مانند: پرسمان، گفتمان، گزیدمان(انتخابات)، گماشتمان(انتصابات(
36- مند(اومند(:سوند دارندگی است. مانند: دانشمند، بهرمند، فرهمند.
37- نا: این پسوند از مشخصه ای صفت می سازد و صورتی دیگر از <<نا>> است. مانند: فراخنا، تنگنا، دازنا.
38- ناک: این پسوند به آلودگی، دارندگی یا فراوانی بر چیزی دلالت می کند. مانند: فراخناک، چسبناک، نمناک.
39- ند: این پسوند به بن مضارع چسبیده و اسم مصدر می سازد. مانند: روند، پیچند، مانند.
40- نده: این پسوند به بن مضارع می چسبد و صفت فاعلی می سازد. مانند: بیننده، گواژنده(طعنه زننده).
41- وار: این پسوند از اسم قید می سازد. مانند: دیوانه وار، فرشته وار.
42- وار: این پسوند از اسم صفت فاعلی می سازد. مانند: بزرگوار، سترگوار، سوگوار.
43- واره: این پسوند اسم انجمن یا هماد از کاری می سازد. مانند: جشنواره، سوگواره، اشکواره. این پسوند برای ساختن "نام" هایی بکار میرود که همانندی با یک چیز/کار (نام" دیگر را برساند ولی در ترازی کوچکتر و پایین تر از ان است، بدان میماند و به چم آن وابسته است ولی براستی خود آن نیست مانند:ماه - ماهواره که بجای " قمر مصنوعی" که پیشتر میگفتند درست شد. سنگ - سنگواره که بجای فوسیل بیشتر بکار میرود جشن- جشنواره که به چم فستیوال بکار میرود گوش - گوشواره
44- واری: این پسوند اسم مصدر می سازد. مانند: سوگواری، اشکواری.
45- ور: این پسوند صفت فاعلی می سازد. مانند: دانشور، راهور، کنشور، پاسور(پلیس).
46- وش: این پسوند بر چگونگی و مانندگی دلالت دارد. مانند: مهوش، پری وش، فرشته وش.
47- وند: این پسوند بر چگونگی و مانندگی و گاهی دارندگی دلالت دارد. مانند: شهروند، دیووند.
48- ه: این پسوند به بن مضارع می چسبد و اسم افزار می سازد. مانند: استره(از استردن)، ماله، رنده(از رندیدن)، تراشه.
49- ه: این پسوند به بن مضارع می چسبد و اسم مصدر می سازد. مانند: خنده، مویه، گریه، آموزه.
50- ی: این پسوند به اسم می چسبد و صفت ساز است. مانند: سنگی، هندی، سیگاری، شطرنجی
51- ی: این پسوند به اسم و صفت می چسبد و اسم ساز است. مانند: برادری، بزرگی، شیرینی، بیگانگی، عکاسی
نكته آخر اين كه اهل زبان پيشينه كلمه ها را در نظر نيم گيرند بلكه وضعيت امروزي آن ها را
مي بينند. مثلا كلمه هاي دشوار ( دشخوار ) سهراب ( سهرآب ) كوچه ( كوي چه ) مژه
( موي چه = موي ژه ) زمستان ( زم ستان ) سنگین،شرین،دستگاه و كلمه هايي مانند اين ها امروزه ساده به
حساب مي آيند.
سایت ادبیّات فارسی،رشحه...برچسب : ساخت کلمه با حروف,ساخت کلمه عبور,ساخت کلمه,ساخت کلمه با دور,ساخت کلمه متحرک,ساخت کلمه خویشاوند,ساخت کلمه پایانه,ساخت کلمه از حروف,ساخت کلمه های زیبا,ساخت کلمه کلیدی, نویسنده : flayamoute بازدید : 407